Г.Элдэв-Очир
Доктор (Ph.D), дэд профессор
Илтгэлийн сэдэв:
Монгол улаан идээний нэрийг хятад хэлнээ орчуулах нь
The translation of the names of Mongolian meat food into Chinese
И мэйл хаяг: eldevee@num.edu.mn
Монгол Улсын Их Сургууль
Шинжлэх ухааны сургууль
Хүмүүнлэгийн ухааны салбар
Түлхүүр үг: Хэл, соёл, метафор, үндэстний сэтгэлгээ, “дээл”
Keywords: Language, culture, metaphor mentality, “deel”
Abstract
This article presents an analysis of the metaphorical expressions of “DEEL” in Mongolian language. Our main goal is to clarify characteristics of vocabulary on traditional clothes deel in Mongolian lexicon and ascertain and conclude features of Mongolian thinking expressed with idiomatic expressions and phrases. Therefore, we used the methods and principles of linguoculturology and language evidence as well as the cognitive metaphors of proverbs, riddles, intuitions in the Mongolian languages. In Mongolian, the word “Deel” is defined as “Outerwear”
A metaphor including this words are special indicators of traditional culture, lifestyle, rituals and distinctions of semantic and culture indicated with traditions, rituals, symbolism. This is metaphor demonstrate features of the language, culture, and mentality of the Mongolian language a human-centered approach. We consider metaphor as expressed in linguoculturology's theory. “Culture is mental pattern and it depicted into language” (Maslova) or mappings, between several concepts (conceptual structures) pertaining to different domains. Metaphors help in the understanding and experiencing of one kind of thing in terms of another.
Илтгэлийн хураангуй
NAKEYA (Нахиа)
Илтгэлийн сэдэв:
Монгол улаан идээний нэрийг хятад хэлнээ орчуулах нь
The translation of the names of Mongolian meat food into Chinese
Мэйл хаяг: nahiya961210@gmail.com
Монгол Улсын Их Сургууль
Түлхүүр үг: хэл, соёл, үндэстний сэтгэлгээ, монгол улаан идээ, үндэсний онцлог бүхий үг хэллэгийн орчуулга
Key words: Language, Culture, National mentality, Mongolian meat food, Translation of realis
Аливаа хэл тухайн хэлээр хэлэлцэгч ард түмний оршин тогтнох үндэс болдог бөгөөд тухайн улс үндэстний өвөрмөц
соёл сэтгэлгээтэй салшгүй холбоотой байдаг. Эрдэмтэд хэлний үндэсний шинжийг эх хэл хэмээх ойлголттой нягт холбоотой гэж үздэг. Иймээс үндэсний хэл буюу эх хэл нь үндэсний ухамсар, соёл сэтгэлгээний илрэл болдог. Үндэсний соёл сэтгэлгээ нь хэлээр дамжин илэрч, хэл нь үндэсний сэтгэлгээг тээж, агуулж, үеэс үед дамжуулж байдаг. Хэл бүрд зөвхөн тухайн хэлэнд л байдаг үндэсний онцлог бүхий үг хэллэг гэж байх бөгөөд тэр нь тухайн улс орны ахуй соёлын өвөрмөц онцлогийг илтгэдэг.
Монголчуудын гол хоол хүнсэнд сүү, цагаан идээнээс гадна, улаан идээ буюу махан хоол орно. Эртнээсээ нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлж ирсэн монголчуудын хувьд сүү, цагаан идээ болон улаан идээний төрөл зүйл нь монгол үндэстний ахуй соёлын онцлогийг илтгэх нэгэн чухал зүйл болдог.
“Нэгэн соёлын цөмд хүрэх хамгийн амархан замын нэг бол даруй тэдний ходоод гэдсээр дамжих явдал юм” гэж Хятадын хүн судлаач Жан Гуанжи (张光直, 1931-2001) хэлсэнчлэн нэгэн үндэстний идээ ундаа, шим тэжээл, хооллох зуршил ба ёс зүй, хоол хүнсийг дээдлэх ёсон, хоолны хэрэгсэл, хоол хүнсний тухай уламжлалт ёс заншил зэргийг маш сайн судалснаар тухайн үндэстний бүхэл соёл сэтгэлгээг нь ойлгож мэдэх боломжтой.
Монгол уламжлалт соёлын нэг томоохон хэсгийг эзлэх монгол уламжлалт хоол хүнсний дотроос улаан идээ буюу мах, махан хоолны нэрсийг гадаад хэл рүү орчуулах нь монголын соёлыг олон улсад түгээн таниулах, тэр хэмжээгээр аялал жуулчлал, соёлын харилцаа хөгжих нэгэн чухал боломж юм. Монгол, Хятад хоёр орны аялал жуулчлалд тус дөхөм үзүүлэх, монгол соёлыг хятад үндэстэнд таниулан сурталчлахын тулд монгол хоолны нэрийг хятад хэл рүү орчуулах шаардлагатай бөгөөд ингэснээр хятадууд монгол идээ, ундаа болон идээний соёлыг илүү сайн ойлгох, судлах зэрэг ажилд хувь нэмэр болох, басхүү Монгол, Хятад хоёр орны соёлын харилцааг нэмэгдүүлэх зэрэгт ач холбогдолтой гэсэн үүднээс энэхүү судалгааг хийв.
Уг судалгааны ажил монгол уламжлалт улаан идээний дотроос өдөр тутамд түгээмэл хэрэглэгддэг, хүмүүсийн сайн мэддэг хонины шүүс, шарсан мах, битүү шөл, тэмээний тавхай, борц, хярамцаг, чөмөг зэрэг хоол хүнсний нэрийн нэгэнт орчуулагдсан буюу бусдын орчуулгад дүн шинжилгээ хийснээс гадна, тодорхой тооны монгол улаан идээний нэрсийг эх хэрэглэгдэхүүнүүдээс түүвэрлэн эмхэтгэж, орчуулгын онол, практикт суурилан хятад хэл рүү орчуулсан болно.
Судалгааны дүнд ихэнх орчуулагчид монгол улаан идээний нэрийг хятад хэлнээ орчуулахдаа тухайн хоолны хийж бэлтгэх арга барил талаас нь утгачлан орчуулсан нь түгээмэл байсан бөгөөд ингэж орчуулах нь хүмүүст илүү ойлгомжтой болж байна гэсэн дүгнэлтэд хүрлээ. Бас орчуулга хийхдээ түгээмэл хэрэглэгддэг ганц орчуулгын аргыг хэрэглээд байх биш, харин бусад тохиромжтой аргуудыг хослуулан хэрэглэвэл илүү оновчтой болно.