Ш.Баттөр
Доктор (Ph.D), дэд профессор
Илтгэлийн сэдэв:
М.Мөнхөөгийн тууж, өгүүллэгийн туурвил зүйн зарим асуудал
Some studies of M.Munkhuu's novels and stories
И мэйл хаяг: battursh@nummta.onmicrosoft.com
Монгол Улсын Их Сургууль
Шинжлэх ухааны су ргууль
Утга зохиол урлаг судлалын тэнхим
Түлхүүр үг: Хэл, соёл, метафор, үндэстний сэтгэлгээ, “дээл”
Keywords: Language, culture, metaphor mentality, “deel”
Abstract
This article presents an analysis of the metaphorical expressions of “DEEL” in Mongolian language. Our main goal is to clarify characteristics of vocabulary on traditional clothes deel in Mongolian lexicon and ascertain and conclude features of Mongolian thinking expressed with idiomatic expressions and phrases. Therefore, we used the methods and principles of linguoculturology and language evidence as well as the cognitive metaphors of proverbs, riddles, intuitions in the Mongolian languages. In Mongolian, the word “Deel” is defined as “Outerwear”
A metaphor including this words are special indicators of traditional culture, lifestyle, rituals and distinctions of semantic and culture indicated with traditions, rituals, symbolism. This is metaphor demonstrate features of the language, culture, and mentality of the Mongolian language a human-centered approach. We consider metaphor as expressed in linguoculturology's theory. “Culture is mental pattern and it depicted into language” (Maslova) or mappings, between several concepts (conceptual structures) pertaining to different domains. Metaphors help in the understanding and experiencing of one kind of thing in terms of another.
Илтгэлийн хураангуй
Саранчимэг
Докторант
Илтгэлийн сэдэв:
М.Мөнхөөгийн тууж, өгүүллэгийн туурвил зүйн зарим асуудал
Some studies of M.Munkhuu's novels and stories
Монгол Улсын Их Сургууль
Түлхүүр үг: төрөл зүйл, хүүрнэл зохиол, орчин үе, монгол үндэстэн, тууж, өгүүллэг
Keywords: genre, fiction, contemporary, Mongolian nation, novel, story
М.Мөнхөөгийн туурвилын ерөнхий онцлог нь хийсвэрлэл уран сэтгэмжийн дээд хэмжээнд сэтгэгдсэн, уран дүрслэлийн оновчтой шийдлүүдийг гаргаж өгснөөрөө онцлог байдаг. Өгүүллэгийн зохиолын уран сайхны туурвил зүйн үндсэн чанар, дүр бүтээх зарчим, дүр бүтээсэн туршлага, ардын аман зохиолын нөлөөллийг ашигласан, үлгэрийн өгүүлэмжийг уусган шингээсэн, зохиолын баатрын хувь чанарыг үзүүлэх талаар өвөрмөц шинжтэй юм.
М.Мөнхөөгийн тууж өгүүллэг нь түүх, нийгэм ахуйн нөлөөлөл, хамаарлыг үндэс сууриа болгон, тодорхой уран дүр бүтээн, уран зохиолоор дамжуулан цаг хугацаа, орон зай, түүхийг тэмдэглэн, түүхээр ахуйг тольдон, орон нутгийн соёлын эх сурвалж болон үндэстний зориг санаа, үндэстний ухамсрыг тусгажээ.
Зохиолч М.Мөнхөөгийн тууж өгүүллэгийн зохион бүтээлгийн зам мөрийг эргэцүүлэн харахад агуулга утга сэдвийн хувьд хэдэн төрөл зүйлд хуваан үзэж болно. Нэгд, “Соёлын их хувьсгал”-ын хэлмэгдүүлэлтийн сэдэв. Хоёрт, өөрчлөлт нээлтийн талаар утга сэдэв. Гуравд, амь ахуйн халамжлалын утга сэдэв. Дөрөвд, эгэл хүн, эгэл оршихуй, эгэл үйл явдлын утга сэдвийг бичжээ.
М.Мөнхөөгийн тууж өгүүллэгийн чухал нэгэн онцлог бол хурц чанга шүүмжлэлийн зориг санаагаараа илэрхий. БНХАУ-д өрнөсөн “Соёлын их хувьсгал”-ын арван жилийн улс төрийн самуурал эцэслэсний дараа утга зохиолын хүрээнд “Соёлын их хувьсгал”-ын алдаа дутагдлыг илчлэн заалдсан, хэлмэгдүүлэлтийн сэдэв бүхий утга зохиол олноор төрөн гарах болсон юм. Энэ нь нэг талаар үзэл суртлын шинжтэй байсан бол нөгөө талаар уран бүтээлчдийн үүрэг байсан ажээ.
М.Мөнхөөгийн зохиол бүтээлд бурхан шашны судар ном, Муна хайрхан, аварга могой, агар зандан мод, овоо онгодын тахилга, уулын сахиус, ёл шувуу, халиун цагаан морь гэх мэтийн олон “алдагдлын мотив” илэрч байдаг. Уран зохиолын түүхэнд он жилээр үргэлжилсэн алдагдлын үлгэрийн ард монголчуудын хүнд хэцүү хямралын ухамсар ба бууралтын айдас түгшүүр нуугдаж, цаг ямагт сэрүүн сэрэмжтэй байхын дуун хангинаж байгаа билээ. “Богино цоохор чоно”, “Нохой үхэгчийн хүнхэр хад”, “Сэтгэлийн өндөр”, “Эрэл”, “Өрөөсөн нүд нь сохор дуран”, “Ёнхор нь тасарсан айзам” зэрэг бүтээлд алдагдлын утга сэдвийг бичжээ. Иргэншил болоод соёл хоорондын мөргөлдөөний сэдэв нь хүн төрөлхтний мөнхийн сэдвийн нэг болон хувирч байгаагийн хамт шинийг бүтээхийн тулд хуучныг үгүйсгэх, устгах ёстой эсэх талаар зохиогч дээрх зохиолуудаараа дамжуулан анхаарлын болон асуултын тэмдэг үлдээсэн юм.
Өвөрмонголын төдийгүй монгол туургатны туульсын зохиолын нэрт төлөөлөгч болох М.Мөнхөө бол монголын уран зохиолын баялаг уламжлалыг тодорхой байдлаар хөгжүүлсэн зохиолч мөн. Уран зохиолын уламжлал шинэчлэлийн залгамж холбоо, харилцан хамаарал, шалгуурыг үзэл санаа, дүр, дүрслэлийн төвшинд авч үзэх явдал түгээмэл байдаг. Бидний үзэж байгаагаар М.Мөнхөөгийн туульсын зохиолын үзэл санаа бол эх оронч үзлийн хамт, соёлын мөргөлдөөнийг харуулсан шинжтэй, дүрийн хувьд нүүдэлчин соёлын өнгөрсөн уламжлал ба одоо үеийн зөрчлийг харуулсан, дүрслэлийн хүрээнд ардын аман зохиолын баялаг өв санд тулгуурласан онцлогтой байна.