Түлхүүр үг: Хэл, соёл, метафор, үндэстний сэтгэлгээ, “дээл”
Keywords: Language, culture, metaphor mentality, “deel”
Abstract
This article presents an analysis of the metaphorical expressions of “DEEL” in Mongolian language. Our main goal is to clarify characteristics of vocabulary on traditional clothes deel in Mongolian lexicon and ascertain and conclude features of Mongolian thinking expressed with idiomatic expressions and phrases. Therefore, we used the methods and principles of linguoculturology and language evidence as well as the cognitive metaphors of proverbs, riddles, intuitions in the Mongolian languages. In Mongolian, the word “Deel” is defined as “Outerwear”
A metaphor including this words are special indicators of traditional culture, lifestyle, rituals and distinctions of semantic and culture indicated with traditions, rituals, symbolism. This is metaphor demonstrate features of the language, culture, and mentality of the Mongolian language a human-centered approach. We consider metaphor as expressed in linguoculturology's theory. “Culture is mental pattern and it depicted into language” (Maslova) or mappings, between several concepts (conceptual structures) pertaining to different domains. Metaphors help in the understanding and experiencing of one kind of thing in terms of another.
Илтгэлийн хураангуй
HASHETULIGUER/ Хастулгуур
Докторант
Илтгэлийн сэдэв:
Монгол туулийн уламжлал, шинэчлэлийн асуудлууд
On the Reform of Mongolian Epic Tradition
Монгол Улсын Их Сургууль
Монгол тууль бол монгол ардын аман билгийн нэн эртний төрөл хэлбэрийн нэг бөгөөд хэдэн зуугаас хэдэн түмэн мөр шүлгээс бүрдэл болдог монголчуудын аман зохиолын аварга том туурвил билээ. Нэгэн шөнийн дотор багтаан хайлах бэсрэг туулиудаас гадна хэдэн шөнө дамнан хайлах дэлгэр туулиуд байна.
Туульсын бүтээлүүд нь эртний язгуур шүтлэг, бөө мөргөл, бурханы шашин, домог зүйн болон уран сайхны сэтгэлгээний олон үе давхрагыг хадгалсан бөгөөд дотроо үлгэр, домог, ерөөл, магтаал, зүйр цэцэн үг, цацал мялаалга, бэлгэ дэмбрэлийн үг, дом шившлэг зэрэг аман зохиолын олон төрөл зүйлийг багтаан агуулж байдаг онцгой төрөл юм. Монгол туулийн хэл гайхамшигтай уран яруу бөгөөд монгол шүлгийн шилдэг уламжлалыг хадгалсан, эртний хэллэг, монголын олон ястан овогтны аман аялгууны онцлогийг агуулдаг.
Дэлхийн ард түмний төлөөлөл болон цөөхөн хэдхэн орон туульстай нь гайхалтай бөгөөд ихэвчлэн гүрэн байсан, эртний язгуурт овог аймгуудад буюу улс орнуудад туульс үлджээ.
Монгол туулийг сурвалжлан тэмдэглэж, судлах ажлыг манай бичгийн эртний мэргэд хийгээд өрнө дорнын эрдэмтэд одоогоос гурван зуугаад жилийн тэртээ анхны шанг татсан байдаг юм. Монгол үндэстэн угсаатны дунд эдүгээг хүртэл хайлагдаж байгаа туульсын гурван ноён оргил болох “Гэсэр”, “Жангар”, “Эрийн сайн Хан харангуй” хэмээх туулиуд нь манай улсад төдийгүй монгол туургатны дотор нэгэн адил дэлгэрсэн.
Монголчуудын түүх, хэл, бичиг үсэг, зан үйл, шүтлэг бишрэл, хүсэл мөрөөдлийг яруу сайхнаар дүрслэн үзүүлсэн аман яруу найргийн үлэмж том хэлбэрийн, өвөрмөц бүтээл болох туулийн урлаг нь монголчуудын хүн төрөлхтний соёлын өв санд оруулсан гайхамшигт хувь нэмрийн нэг билээ. 2009 онд ЮНЕСКО-ын “Яаралтай хамгаалах шаардлагатай соёлын биет бус өв”-ийн жагсаалтад “Монгол тууль” бүртгэгдсэн бөгөөд туульч, өвлөн уламжлагчид цөөрч, биет бус өвийг тодотгон, хэвлэн нийтлэж, олны хүртээл болгон үлдээх зайлшгүй шаардлага тулгараад байна. Иймээс уг туульсын уламжлал шинэчлэлийг уялдуулан цэгцтэй судлах, нийтэд түгээн дэлгэрүүлэх нэн хэрэгцээтэй байгаа нь энэхүү судалгааны ажлыг хийх зайлшгүй үндэслэл болж байна.