Б.Хишигсүх
Доктор (Ph.D), профессор
Илтгэлийн сэдэв:
Монгол утга соёл дахь Дондогдулам хатан буюу Улсын эх дагина
Dondogdulam Queen or State Mother Fairy in Mongolian culture
И мэйл хаяг:khishig@num.edu.mn
Монгол Улсын Их Сургууль
Шинжлэх ухааны сургууль
Утга зохиол, урлаг судлалын тэнхим
Түлхүүр үг: Хэл, соёл, метафор, үндэстний сэтгэлгээ, “дээл”
Keywords: Language, culture, metaphor mentality, “deel”
Abstract
This article presents an analysis of the metaphorical expressions of “DEEL” in Mongolian language. Our main goal is to clarify characteristics of vocabulary on traditional clothes deel in Mongolian lexicon and ascertain and conclude features of Mongolian thinking expressed with idiomatic expressions and phrases. Therefore, we used the methods and principles of linguoculturology and language evidence as well as the cognitive metaphors of proverbs, riddles, intuitions in the Mongolian languages. In Mongolian, the word “Deel” is defined as “Outerwear”
A metaphor including this words are special indicators of traditional culture, lifestyle, rituals and distinctions of semantic and culture indicated with traditions, rituals, symbolism. This is metaphor demonstrate features of the language, culture, and mentality of the Mongolian language a human-centered approach. We consider metaphor as expressed in linguoculturology's theory. “Culture is mental pattern and it depicted into language” (Maslova) or mappings, between several concepts (conceptual structures) pertaining to different domains. Metaphors help in the understanding and experiencing of one kind of thing in terms of another.
Илтгэлийн хураангуй
Г.Нарантунгалаг
Доктор (Ph.D), дэд профессор
Илтгэлийн сэдэв:
Монгол утга соёл дахь Дондогдулам хатан буюу Улсын эх дагина
Dondogdulam Queen or State Mother Fairy in Mongolian culture
И мэйл хаяг:narantungalag@num.edu.mn
Монгол Улсын Их Сургууль
Шинжлэх ухааны сургууль
Утга зохиол, урлаг судлалын тэнхим
Түлхүүр үг: VIII Богд Жибзүндамба, Дондогдулам хатан, аман түүх, дүр
Монгол Улсын сүүлчийн хаан VIII Богд Жибзүндамба /Жавзан-Агваанлувсанчойжинямданзанванчигбалсамбуу/ Богд дээд хэлний оюун сайт номын наран шашныг баригч эрхт сайн цогт/ Агваанлувсан /1869-1924/, / хутагт билээ.
Манзуширийн хувилгаан гэж үе улиран нэрлэгдсэн “Манжийн хаан Бүрэн Засагч /Түн Жи/ итгэмжит шинжээч, туршуулуудынхаа мэдээллээр Агваанлувсанг Монголын бурхны шашны тэргүүн Богд Жибзүндамбын дүр мөн” гэж зарлигаар батламжилжээ.
Судлаач Хөвдүүд овогт Г.Жамсранжав: “Богд хаан” /УБ.1988.6-7/ 1875 оны 10 сарын 3-ны өдөр VIII Богд Их хүрээнээ морилон ирэв. Мөн сарын шинийн 5-ны өдрийн луу цагт түүнийг хутагтын ширээнээ залав” хэмээсэн буй.
VIII Богд Жавзан-Агваанлувсанчойжнямданзанванчигбалсамбуу /“Оройн дээд”, “Түмэн наст” хэмээн өргөмжлөгдсөн/ нь 1874 онд Монгол нутгийн газар шороон дээр хөл тавьсан тэр жил буюу Хөх нохой жил Дондогдулам хатан /1874-1923/ Сэцэн хан аймгийн Хөвчийн Жонон бэйсийн хошуунд төрсөн нь тохиолдлын хэрэг биш болно.
Монголчууд түүхийн бүтээлд VIII Богдын тухай тэмдэглэж өгүүлээд зуун дөч, уран зохиол, тайз, дэлгэцийн урлагт Богд хааны болоод Дондогдулам хатны дүрийг дүрслэн бүтээж, үзүүлснээс хойш эдүгээ хүртэл зуу гаруй жилийг үдсэн байна.
Бид энэ удаад Дондогдулам хатны талаар өгүүлж буйн учир юун хэмээвээс 2024 онд Дондогдулам хатны эснэсний 150 жилийн ой тохиож байгаа билээ. Дондогдулам хатны тухай аман хууч, домог, хүүрнэл зохиолд хэрхэн дүрсэлсэн хийгээд, тайз, дэлгэцийн урлагт урлаж бүтээсэн зэргийг өгүүлэхээр зорьсон болно.