Х.Сүглэгмаа
Доктор (Ph.D), дэд профессор
Илтгэлийн сэдэв:
Мэргэн гэгээн лувсандамбийжалцаны яруу найргийн гар бичмэлүүдийн судалгаа
The research of poetry manuscript by Luvsandambijaltsan, the wise saint of Urad
И мэйл хаяг: suglegmaa.kh@num.edu.mn
Монгол Улсын Их Сургууль
Шинжлэх ухааны сургууль
Утга зохиол урлаг судлалын тэнхим
Түлхүүр үг: Хэл, соёл, метафор, үндэстний сэтгэлгээ, “дээл”
Keywords: Language, culture, metaphor mentality, “deel”
Abstract
This article presents an analysis of the metaphorical expressions of “DEEL” in Mongolian language. Our main goal is to clarify characteristics of vocabulary on traditional clothes deel in Mongolian lexicon and ascertain and conclude features of Mongolian thinking expressed with idiomatic expressions and phrases. Therefore, we used the methods and principles of linguoculturology and language evidence as well as the cognitive metaphors of proverbs, riddles, intuitions in the Mongolian languages. In Mongolian, the word “Deel” is defined as “Outerwear”
A metaphor including this words are special indicators of traditional culture, lifestyle, rituals and distinctions of semantic and culture indicated with traditions, rituals, symbolism. This is metaphor demonstrate features of the language, culture, and mentality of the Mongolian language a human-centered approach. We consider metaphor as expressed in linguoculturology's theory. “Culture is mental pattern and it depicted into language” (Maslova) or mappings, between several concepts (conceptual structures) pertaining to different domains. Metaphors help in the understanding and experiencing of one kind of thing in terms of another.
Илтгэлийн хураангуй
WUYUN (Оюун)
Магистр
Илтгэлийн сэдэв:
Мэргэн гэгээн лувсандамбийжалцаны яруу найргийн гар бичмэлүүдийн судалгаа
The research of poetry manuscript by Luvsandambijaltsan, the wise saint of Urad
Монгол Улсын Их Сургууль
Түлхүүр үг: Мэргэн гэгээн, Лувсандамбийжалцан, гүр дуу, XVIII зууны уран зохиол, Монголын эртний уран зохиол.
Урадын мэргэн гэгээн гэж олонд алдаршсан XVIII зууны үеийн их бичгийн хүн, буддын гүн ухаантан бурхан шашны нэрт зүтгэлтэн Лувсандамбийжалцан (1717-1766) бол XVIII зууны үеийн Монголын шашин соёл утга зохиолын түүхэнд өөрийн нэрээ мөнхөлсөн их бүтээлчин юм.
Монголын эртний уран зохиол судлалын үе үеийн эрдэмтэд А.М.Позднеев, Г.И.Михайлов, П.Б.Балданжипав, В.Хайссиг, Б.Лауфер, Цэвээн Жамсранов, академич Ц.Дамдинсүрэн, Л.Хүрэлбаатар, Д.Цэрэнсодном, Д.Цагаан нарын олон эрдэмтэд түүний зохиол бүтээлийн талаар янз бүрийн түвшинд судалсны дотор Ц.Дамдинсүрэн нэгэнтээ “Монголын соёл, шинжлэх ухаанд нэлээд бүтээл нэмэрлэсэн хүний нэг юм” хэмээн тэмдэглэсэн бий. Түүний шавь олонд сургасан сургаалын зохиол, гүр дуу, түүхийн зохиол, бурхан шашны зан үйлийн зохиол, сан тахилгын зохиол, ерөөл, магтаал, билгийн үг зэрэг олон арван төрлөөр бичсэн 4 боть сүмбүм бидний үед уламжлагдан иржээ. Мөн Бурхан шашны уншлага ая дангийн талаар сүсэгтэн олны дунд бурхан шашны олон арван зохиолын монгол уншлагыг дэлгэрүүлж, төвд хэлнээс бурхан шашны холбогдол бүхий зохиолуудыг орчуулж шашны зан үйлийн болон эм эмнэлгийн судруудыг бичиж, монгол хэлний сурах бичиг зохиох зэрэг шашин соёл түүхийн олон арван ажлыг хийж гүйцэтгэж ирсэн XVIII зууны Бурханы шашны нэрт зүтгэлтэн юм. Мэргэн гэгээн Лувсандамбийжалцантны намтар түүхээс үзэхэд, Дай Чин улсын Найралт төвийн есдүгээр он (нийтийн он тооллын 1731 он)-оос эхэлж анхны зохиол бүтээлээ бичиж эхэлсэн бөгөөд улмаар 1731-1760 оны хооронд гол зохиол бүтээлүүд нь бичигдэн үлджээ.
Бид энэхүү илтгэлийн хүрээнд БНХАУ, Өвөр Монголын Нийгмийн шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн номын сан, Өвөр Монголын номын сан, Өвөр Монголын Багшийн их сургуулийн номын сан, Өвөр Монголын их сургуулийн номын сан, Монгол улсын Үндэсний номын сан, Ц.Дамдинсүрэнгийн гэр музей зэрэгт хэдгэлэгдаж байгаа дор дурдсан гар бичмэлүүдийг танилцуулж, тэдгээрийн ялгаатай болон ижил төстэй байгаа зүйлсийг харьцуулан судаллаа. Үүнд:
1. “Шүлэг дуу” гэх үдмэл дэвтэр. Өвөр Монголын Номын санд хадгалагдаж буй. Үсэн бийрийн гар бичмэлийн дэвтэр. Хуудасны хэмжээ нь 27.5 см х 13.5 см.
2 . “Шүлэг дуун оршив” гэх үдмэл дэвтэр. Өвөр Монголын Номын санд хадгалагдаж байгаа. Чин улсын сүүлчийн үеийн үсэн бийрийн гар бичмэл.
3. “Хуучин дуу шүлгүүд” хэмээх үдмэл дэвтэр. Өвөр Монголын Нийгмийн шинжлэх ухааны хүрээлэнд хадгалагдаж байгаа. Үсэн бийрийн гар бичмэл. Уртын хэмжээ нь 24.5 см, өргөний хэмжээ нь 12 см, нийт 32 нүүртэй.
4. “Шүлэг” хэмээх үдмэл дэвтэр. Өвөр Монголын Нийгмийн шинжлэх ухааны хүрээлэнд хадгалагдаж байгаа. Үсэн бийрийн гар бичмэлийн үдмэл дэвтэр.
5. “Мэргэн гэгээний шүлгийн дэвтэр” хэмээх 53 эхт дэвтэр. Өвөр монголын Нийгмийн шинжлэх ухааны хүрээлэнд хадгалагдаж байгаа. Чин улсын сүүлчийн үеийн гар бичмэл үдмэл дэвтэр. “Мэргэн гэгээний шүлгийн дэвтэр” гэх энэ эхэд 53 эхт шүлэг дуу багтан орсон зэрэг эдгээр 5 гар бичмэл эхийг харьцуулан судалсан юм.